Nếu bạn muốn biết thứ gì đó không bị hủy hoại sẽ tồn tại bao lâu -
nghĩa là, thứ gì đó không chịu giới hạn của tuổi thọ tự nhiên - thì câu
hỏi đầu tiên bạn nên hỏi là nó đã tồn tại bao lâu.
Càng lâu năm, nó càng có khả năng tiếp tục trụ vững.
'Hiệu ứng Lindy'
Trận hỏa hoạn ở nhà thờ Đức Bà Paris đã làm khá nhiều người đau buồn
Hãy xem thành phố quê hương tôi, London.
Nếu
tôi muốn đặt cược vào tòa nhà nào của nó sẽ còn tồn tại sau vài thế kỷ
nữa, quy tắc vàng của Taleb Khan gợi ý tôi nên bắt đầu với công trình
xưa nhất.
Với độ tuổi 941 năm, Tháp London là một lựa chọn tốt. Theo sát là Tu viện Merton ở nam London, cũng đã vượt qua 900 năm.
Nơi
thờ phượng lâu đời nhất của London, Nhà thờ St Bartholomew-the-Great ở
Smithfield, cũng chứng tỏ sức bền bỉ của nó: một số phần của nó có từ
896 năm trước
Logic trong lập luận của Taleb rất đơn giản. Bởi vì
người phán xử quan trọng duy nhất khi nói đến tương lai là thời gian,
nên phương pháp đáng tin cậy thật sự duy nhất của chúng ta khi nhìn về
phía trước là hãy hỏi điều gì đã chứng tỏ sự bền bỉ: điều gì đã thể hiện
sự phù hợp và sự kiên cường khi đối mặt với thời gian, vẫn trụ vững sau
những cú sốc và những đợt tấn công từ thập kỷ này tới thập kỷ khác, từ
thế kỷ này tới thế kỷ khác, thậm chí từ thiên niên kỷ này sang thiên
niên kỷ khác.
Tháp London có vẻ khiêm tốn so với tòa nhà chọc
trời Shard - nằm đối diện ở phía bên kia sông Thames với chiều cao gấp
11 lần - nhưng nó cũng đã chứng minh sức sống của nó với số thời gian
gấp 94 lần.
Tòa nhà Shard có thể mang tính biểu tượng và đồ sộ,
nhưng vị trí của nó trong lịch sử còn lâu mới được đảm bảo. Khi nói đến
thời gian, Tháp London sừng sững hơn.
Taleb thích gọi dạng lý luận này là Hiệu ứng Lindy.Vào
tháng 6/1964, tác giả người Mỹ Albert Goldman xuất bản một bài báo có
tựa đề là 'Luật Lindy' trên tạp chí The New Republic, trong đó ông trình
bày 'truyện ngụ ngôn thận trọng' về cuộc trò chuyện trong giới biểu
diễn ở nhà hàng Lindy's ở New York.
Chính tại đây, những diễn viên hài đang nổi danh đã tụ tập để thảo luận về khả năng duy trì tên tuổi của các đồng nghiệp.
Họ
lập luận rằng nếu ai đó tung mình ra quá mức bằng cách sử dụng cạn
kiệt nguồn lực với sự xuất hiện bùng nổ trong thời gian ngắn, thì sự
nghiệp của người đó sẽ sớm kết thúc. Nhưng nếu họ đi đường dài, xuất
hiện ít hơn nhưng có tác động lớn hơn thì việc giữ gìn sức lực này có
thể giúp họ trụ lâu trong ngành trong nhiều thập kỷ.
'Lão hóa' ngược
Taleb đã mở rộng ý nghĩa của giai thoại này một cách đáng kể.
"Những
thứ đã tồn tại trong thời gian dài không 'già đi ' như người, mà là
'lão hóa' ngược lại, ông viết trong cuốn 'Antifragile Things that Gain
from Disorder' hồi năm 2012. "Mỗi năm trôi qua mà không bị diệt vong sẽ
tăng gấp đôi tuổi thọ có thêm."
Ông lập luận rằng một cuốn sách đã được in trong nửa thế kỷ có thể hy vọng sẽ được in thêm nửa thế kỷ nữa.
Tuy nhiên, khi nó đã trụ được thêm 10 năm, tuổi thọ tương lai của nó lại tăng thêm 10 năm nữa.
Mỗi
năm thêm nữa cho chúng ta biết điều gì đó mà sự tiên đoán không thể
biết được. Do nhiều nguyên nhân đan xen lẫn nhau mà không thể nào nhìn
thấu được, quyển sách này tiếp tục có khán giả - và việc nó tiếp tục có
khán giả như vậy xứng đáng được tôn trọng hơn hàng trăm ngàn bản của
cuốn sách hoàn toàn mới được bán năm ngoái.
Hãy xem xét các tòa nhà ở London một lần nữa.( Cũng có tòa nhà xây sau cao hơn như ở VN !! Hihi)
Một
thứ tồn tại càng lâu thì càng tích lũy nhiều giá trị và ý nghĩa tượng
trưng - và nó càng vượt qua được nhiều thách thức về công năng và thị
hiếu.
Cũng giống như hầu hết các thành phố khác có lịch sử hàng
trăm năm, phần hiện đại của London vặn mình đan xen xung quanh các di
tích của thành phố. Qua nhiều thế kỷ, vận may và sự ưu ái đã đưa chúng
gắn chặt vào bản sắc của thành phố.
Chỉ sau vài ngày xảy ra vụ
hỏa hoạn tại nhà thờ Đức Bà Paris 800 năm tuổi hồi đầu năm nay, thế giới
đã cam kết quyên góp hơn một tỷ Euro để tái thiết. Tòa nhà Shard khó có
khả năng nhận được phản ứng tương tự từ công chúng.
Sức mạnh của
hiệu ứng Lindy - và mối quan hệ giữa kiến trúc và văn hóa - cũng có
thể được nhìn thấy trong nỗ lực của những người muốn loại bỏ cái gì đó
cũ kỹ.
Lấy lý do là để đảm bảo tính hiệu quả và để bài trừ tình
trạng sùng bái thần tượng, Ả-rập Saudi trong vài thập kỷ qua đã phá hủy
một lượng lớn các di sản cổ xưa của họ, nhằm đáp ứng cho cả con số lượng
khổng lồ khách hành hương đến thăm thánh địa Mecca lẫn ý thức hệ siêu
bảo thủ của giới cai trị đất nước.
Phần lớn văn hóa và di sản của
đất nước bị coi là mối đe dọa đối với ý thức hệ này, có lẽ bởi vì những
thứ đã tồn tại trong nhiều thế kỷ đó có thể sinh ra lòng trung thành
phức tạp và bền vững hơn những gì mà giới cai trị cảm thấy chấp nhận
được.
Chuyện tương tự cũng xảy ra ở Trung Quốc hiện đại, với việc
phá trụi và tẩy rửa thành phố nhân danh hiện đại hoá và thanh lọc ý thức
hệ - một chiến lược mà trong những năm gần đây đã chuyển thành những
hành động quyết liệt chống lại người Hồi giáo ở nước này.
Sự mong manh
Tại
thời điểm này, sự phù hợp theo nghĩa tiến hóa - những gì chứng minh giá
trị và khả năng thích ứng bằng cách sống sót - dường như mâu thuẫn với
một trong những nguyên tắc cơ bản của lập luận trên.
Nếu bạn không
thể đưa ra những lý do chính đáng cho điều gì đó, thì thật không hợp lý
khi tin vào nó; và nói rằng 'lâu nay mọi thứ vẫn như thế' chắc chắn
không phải là lý do tốt để tiếp tục làm điều gì đó.
Tuy nhiên,
điều này chỉ là vấn đề nếu chúng ta nhầm lẫn giữa các 'lý do tốt' được
hiểu theo nghĩa là các lý do thuyết phục - với các 'lý do tốt' được hiểu
theo nghĩa là đáng khen ngợi hoặc đáng được mong đợi về mặt đạo đức.
Rất
nhiều những tập quán khủng khiếp có một sức mạnh vô cùng lớn, vì những
lý do bắt nguồn từ những phần đen tối nhất trong bản chất con người: nô
lệ, giết người, hãm hiếp, cuồng tín.
Những tội ác đen tối nhất
của con người cũng là những tội ác được chứng thực từ xa xưa nhất - và
chính vì lý do này mà bất kỳ nỗ lực nào để giảm thiểu và vượt khỏi chúng
cần phải được bắt nguồn tương tự trong việc đọc kỹ lưỡng lịch sử.
Hiệu ứng Lindy là một nửa bộ công cụ mà Taleb dùng để phân tích tương lai. Nửa còn lại cũng quan trọng không kém: sự mong manh.
Một cái gì đó mong manh khi, thay vì thích nghi và sống sót, nó vỡ tan thành từng mảnh ở cú sốc lớn đầu tiên.
Trong
sơ đồ tiến hóa của sự vật, các sinh vật đơn lẻ cực kỳ mong manh - nhưng
sự mong manh này phục vụ cho sự mạnh mẽ hơn của giống loài của chúng.
Tính
đa dạng và cạnh tranh khiến các loài có khả năng thích nghi và đổi mới
từ thế hệ này sang thế hệ khác. Và tính cực kỳ đa dạng của sự sống trên
hành tinh này đảm bảo cho một số cá thể sống sót thậm chí sau những sự
kiện thảm khốc nhất.
Khi nói đến sự sáng tạo của con người - các tòa nhà, đồ tạo tác, ý tưởng - có một sự đa dạng trong thích ứng tương tự.
Những
tòa nhà cứng cáp nhất cũng vẫn là mong manh, nhưng cảm xúc và ý tưởng
khiến chúng ta ngưỡng mộ, duy tu một số ít những công trình này lại rất
mạnh mẽ.
Tương lai là quá khứ
Tương
tự như vậy, mặc dù các đồ tạo tác cá nhân có thể mong manh, chuỗi tiếp
nối của chúng có thể sẽ tiếp tục duy trì nếu chúng phục vụ và mở rộng
các nhu cầu có gốc rễ sâu.
Do đó, có cặp thần chú của những nhà
sáng tạo: "nó giải quyết được vấn đề quan trọng nào?" và "nó làm cho
cuộc sống dễ dàng hơn như thế nào?"
Nếu một nhà sáng tạo không thể
trả lời một trong hai câu hỏi này về một sự sáng tạo nào đó - nếu bạn
không thể kết nối cái tạm với cái vượt thời gian - thì có lẽ bạn nên
chờ đợi thay vì đánh cược vào việc đầu tư vào ý tưởng sáng tạo đó.
Nếu bạn muốn nghĩ về tương lai ở khía cạnh mong manh và mạnh mẽ, bạn có thể phác thảo một dạng đẳng thức dựa trên điều trên.
Tương
lai là những mảnh quá khứ đã phát triển và bền vững, trừ đi những phần
của hiện tại mà có khả năng bị rạn nứt, vỡ vụn nhiều nhất.
Đây
chính là chỗ mà chúng ta nên xem xét nếu chúng ta hy vọng sẽ đưa ra
những dự đoán có ý nghĩa: hai thái cực của sự thích nghi và bất cập.
Xu
hướng có sức hút mới là gì? Điều hoành tráng kế tiếp là gì? Dù lớn
đến đâu, nó gần như chắc chắn không trụ được lâu. Chỉ có rất ít thứ có
thể trụ vững lâu dài.
Như tác giả William Gibson viết: tương lai
thì đang ở đây, nhưng những phần quan trọng nhất của nó thì đã xảy ra từ
rất lâu trước đó.
Bài đăng
